Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego, zwany również Międzynarodowym Dniem Dziedzictwa Językowego, to obchodzone corocznie, 21 lutego, święto. Zostało ustanowione 17 listopada 1999 roku przez UNESCO. Data święta upamiętnia wydarzenia w Bangladeszu, gdzie w 1952 roku pięciu studentów uniwersytetu w Dhace zginęło w czasie pokojowej demonstracji, której celem było nadanie językowi bengalskiemu statusu języka urzędowego. Zgodnie z szacunkami ONZ co najmniej 40% języków używanych na świecie w roku 2016 było zagrożone wyginięciem. Od 1950 roku zanikło 250 języków. Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego ma pomóc uchronić kolejne przed zapomnieniem i dbać o ich różnorodność, jako części dziedzictwa kulturowego. 

Obecnie na świecie używa się około 6 tysięcy języków, chociaż w okresie największego zróżnicowania współistniało ich około 13 tysięcy.  Najwięcej z nich, około połowy, wymarło pomiędzy XV a XX wiekiem, a większość współcześnie istniejących to języki niszowe używane przez kilka do kilkunastu tysięcy osób. W ciągu ostatnich 70 lat zanikło ponad 200 języków, a proces ten przyspiesza tak bardzo, że pod koniec stulecia może pozostać jedynie 3 tysiące żywych języków. Wiąże się to z bezpowrotnym zanikiem dziedzictwa lingwistycznego, kulturowego i antropologicznego. 

„Śmierć języka” zazwyczaj jest spowodowana zmianami społecznymi, głównie migracjami. Proces wypierania języka trwa zwykle około trzech pokoleń, nie dłużej, a najlepiej można go zaobserwować u imigrantów hiszpańskojęzycznych w USA. Pierwsze pokolenie jest zazwyczaj jednojęzyczne i w niewielkim stopniu zna angielski. Drugie pokolenie jest dwujęzyczne, języka ojczystego uczy się w domu, a języka angielskiego – poza nim. Natomiast trzecie pokolenie jest ponownie całkowicie jednojęzyczne, nie posługuje się zupełnie językiem przodków. Dodatkowo dużo języków rdzennych używane jest jedynie w mowie, nie posiada pisma co powoduje, że istnieją w oderwaniu od społeczności lokalnej, a młodzież często uważa ten język za „gorszy”. 

Aby zadbać o języki zagrożone UNESCO rozpoczęło kontrolę nad ich wymieraniem. W tym celu w 1996 roku opracowano Atlas Języków Zagrożonych, który zbiera informacje o 3000 języków używanych na świecie i zagrożonych wymarciem. Katalog ten używa pięciostopniowej skali zagrożenia, by ukazać w jakim stopniu język jest zagrożony. Wyróżnia się po kolei: 

1. języki zagrożone – używane wśród najmłodszego pokolenia przez jedynie niektóre dzieci lub większość dzieci w okrojonym zakresie (umożliwiającym co najwyżej komunikatywność) 

2. języki zdecydowanie zagrożone – są zupełnie nie używane przez dzieci, jedynie przez pokolenie rodziców, dziadków 

3. języki poważnie zagrożone – są używane tylko przez pokolenie dziadków lub starsze od nich 

4. języki krytycznie zagrożone – są używane jedynie przez nieliczną grupę wśród najstarszego pokolenia 

5. języki wymarłe – nie są już w ogóle używane Zgodnie z szacunkami UNESCO języki zagrożone używane są głównie w: Indiach (196), USA (192),  Indonezji (147), Chinach (144), Meksyku (144) i Rosji (136). 

Ochrona języków zagrożonych jest bardzo ważna, ponieważ wraz ze śmiercią języka tracimy nie tylko wyjątkową strukturę leksykalną i gramatyczną, ale również sposób opisu świata, myślenia, podejścia do czasu i natury. Dawniej proces zanikania był naturalny, umierał on wraz z ostatnimi przedstawicielami plemion, które go używały. Współcześnie jednak proces ten jest znacznie przyspieszony przez globalizację i homogenizację kultury. 

Języki szczególnie zagrożone często wymagają intensywnych programów wsparcia, które obejmują kilka działań. Najważniejszym jest edukacja, czyli nauka tych języków w szkole, wydawanie książek w językach posiadających pismo. Promuje się również wzmocnienie pozycji języka w życiu publicznym oraz wprowadzanie dwujęzyczności do miejsc pracy, administracji czy kultury. 

Zgodnie z  Atlasem Języków Zagrożonych w Polsce jest dziewięć języków zagrożonych wyginięciem: kaszubski, dolnosaksoński, białoruski, poleski, romski, rusiński, słowiński, wilamowski i jidysz. Najsilniej zagrożony jest należący do języków zachodniogermańskich   wymysiöeryś, czyli język wilamowski, którym posługuje się zaledwie około 70 starszych mieszkańców Wilamowic koło Bielska Białej. Język ten powstał z dialektów niemieckich, niderlandzkich i fryzyjskich, dzięki potomkom holenderskich i niemieckich osadników, którzy osiedlili się w Wilamowicach w XIII wieku i utworzyli odrębną kulturę. Jedynym językiem zagrożonym, który w Polsce posiada prawnie status języka regionalnego, jest język kaszubski (kaszëbsczi jãzëk, kaszëbskô mòwa). Na terenie Europy język regionalny jest odmianą języka rdzennego, nie jest językiem mniejszości narodowej jednak jest spokrewniony z językiem oficjalnym państwa, choć historycznie rozwijał się równolegle z nim. Obecnie kaszubski staje się coraz bardziej znanym językiem. Pojawił się dwujęzyczny nazwy miejscowości, witryn, powstało kaszubskie radio, wydawane są książki i czasopisma, a nawet odprawiane liturgie. Ponad 10 tysięcy osób uczy się tego języka, od 2005 można z niego zdawać maturę, a Uniwersytet Gdański w 2009 utworzył ofertę studiowania specjalizacji – nauczanie języka polskiego oraz wiedzy o kulturze i języku kaszubskim. 

Język ten jest idealnym przykładem, że pomimo statusu języka zagrożonego wciąż można wzbudzić nim zainteresowanie i uchronić swoje dziedzictwo przed zapomnieniem. 

Opracowała: Matylda Róg z klasy II E

Warto zajrzeć: www.jezykojczysty.pl